Bilginin Gücü (When Knowledge Conquered Fear)
Özet: Kozmosun bu bölümünde insanların gök yüzünden nasıl faydalandıklarını ve gök biliminin nasıl geliştiğini, kuyruklu yıldızın nasıl oluştuğunu, Halley'in bilime nasıl büyük bir katkısının bulunduğunu ve Newton ile Hooke arasındaki gerginliğin sebebi anlatılmış. Bu bölümde asıl anlatılmak istenen ise bilgi paylaşımının ne kadar önemli olduğu, eğer bir bilgiyi paylaşmıyorsanız o bilginin bir değeri ve etkisi yoktur. Bilgi yayıldıkça güçlenir ve gelişir.
Kozmos Bölüm 3
Gökyüzü: Yıldızlarda yazılı mesajlar atalarımıza ne zaman kamp kurup ne zaman yola çıkacaklarını söylerdi. Göç eden sürülerin, yağmurların ve soğukların gelişini de söylerdi. Yıldızların hareketleriyle dünyadaki mevsimsel yaşam döngüleri arasındaki bağı gözlemledikçe yukarıda olanların insanlara yönelik olduğunu düşündüler. Bu nedenle gök yüzünde beliren bir kuyruklu yıldızın bir şeyin habercisi olduğu düşünüldü ve bütün düşünceler felakete yönelikti. Kuyruklu yıldızlar hemen her toplumda felaket habercisi olarak görüldü. Tek fark felaketlerin türleriydi. Afet kelimesinin pek çok dildeki karşılığının kökeni yunancada kötü yıldız anlamına gelen bir kelimedir. Batı Afrika'daki Masai halkı için kuyruklu yıldız kıtlık demekti, güneydeki Zulu halkı için savaş, batıdaki Egap halkı için hastalık, Zahire'deki Cagolar için ise çiçek hastalığı, komşuları olan Balubalar için bir liderin ölümünü simgelerdi.
Antik Çin medeniyeti ise bu konuda oldukça sistemli çalışıyordu. Milattan önce 1400 yılı itibariyle görülen kuyruklu yıldızların kaydını tutmaya başladılar, 3 kuyruklu bir yıldız devlet için musibet, 4 kuyruklu bir yıldız saldın alametiydi.
Hatalı Örüntü Tanıma: İnsanın örüntü tanıma kabiliyeti iki tarafı keskin kılıç gibidir. Öyle ki var olmayan örüntüler bile tespit edebiliriz. Bir anlam ararız. Varlığımızın evren için bir özelliği olduğuna dair bir işaret ararız.
Kuyruklu Yıldız: Oort bulutunu hatırlıyoruz, bu bulutu oluşturanların çoğunluğu buzdan oluşan meteorlar dır. Güneşe her yaklaştıklarında buharlaşma nedeni ile bir parçalarını kaybederler. Böyle birkaç bin geçiş sonrasında buzlar yok olduğunda kuyruklu yıldızdan geriye kalan gök taşıdır. Kuyruklu yıldızlar çekim etkisiyle güneş sisteminden fırlatılıp uzaya gönderilebilirler. Oort bulutunu bulan kişi Jan Herdrik Oort'dur. Jan Herdrik Oort ayrıca güneş ile galaksimizin merkezi arasındaki mesafeyi doğru tahmin eden ilk kişiydi, galaksinin spiral biçimini gözlemlemek için radyoteleskop kullanan da ilk kişiydi. Galaksimizin merkezinde devasa patlamalar olduğunu keşfetti bu da orada süper kütleli bir karadelik olabileceğini gösteren ilk işaretti.
Oort bulutu o kadar büyüktür ki içindeki kuyruklu yıldızlar bir turu yaklaşık 1 milyon yılda tamamlar. Güneş sistemindeki gezegenlerin etkileri ve dış etkilerle oort bulutundan çıkan bir buz kaplı meteor güneş sistemimizin içine çekilir ve güneşin ısısı ile buzulları eriyip parçalanarak ona bir parlaklık ve kuyruk kazandırır. İşte bizim gördüğümüz kuyruklu yıldız budur.
Edmond Halley: Herkes onun hakkında sadece halley kuyruklu yıldızını bilir ancak onun bilime kazandırdığı çok fazla şey vardır, örneğin eksiksiz bir yıldız haritası çıkarmıştır. Robert Hooke ise hücreyi, kendi icadı olan bileşik mikroskop ile inceledi. Ayrıca teleskobu da geliştirdi ve astronomik çizimler yaptı. Helezon yaylar kullanarak esneklik kanununu yani hooke kanununu yarattı. O dönemin hava pompasını geliştirerek solunum ve ses deneylerinde kullandı. Hint keneviri ile de deneyler yaptı ve güldürecek bir madde olduğunu söyledi.
O dönemler Londra'nın her yerinde kahve dükkanları açılıyordu ve isteyen her sınıf insan buluşup tartışabiliyordu. Bu kahve dükkanlarından birinde Halley ve Hooke, Cristopher Wren'le buluşup gezegenlerin hareketlerini tartıştılar. Johannes Kepler 80 yıl kadar öncesinde güneşin etrafındaki gezegenlerin yörüngelerinin çember değil elips şeklinde olduğunu ve bir gezegenin güneşe ne kadar yakınsa o kadar hızlı hareket ettiğini ortaya koymuştu. Bunun nedenini tartıştılar. Cristopher Wren ne yaptıysa çözememişti, Hooke çözdüğünü iddia etti ancak aylar sonra bile ses gelmedi, hesaplamaları tutmuyordu. Halley bu durumu çözebilecek birini aradı ve Isaac Newton'u buldu.
Isaac Newton: 22 yaşındayken ışığın mizacı ile ilgili sorulara yanıt bulmuştu, yansıtıcı teleskobu da o icat etmişti ancak bir süre önce ortadan kaybolmuştu. Işık ile ilgili bir keşif üstüne Hooke ile girdikleri bir tartışma yüzünden sinirleri harap olmuş ve Cambridge'te inzivaya çekilmişti.
Newton'un hayatı mutsuzluklar ve zorluklarla dolu bir hikayedir. Ailevi yapısı çok kötü olduğu için kendisini onlardan soyutlayarak simya bilimi başta olmak üzere pek çok bilimle uğraşırdı. Ayrıca kitabı mukaddesde şifreler olduğunu düşünüyor ve sürekli onun üstünde çalışıyordu.
Newton'un inzivasının nedeni Hooke'un onu fikrini çalmakla suçlamasıydı. Gerçek ise ışık spektromu gizemini Newton çözmüştü.
Halley, Isaav Newton'u inzivaya çekildiği yerde ziyaret ederek ona meseleden bahsetti ve Newton ona gezegenlerin çekimiyle ilgili hesaplamaları 5 yıl önce yaptığını söyledi. Newton kendine atılan bir iftiradan sonra yeni keşiflerini paylaşmaz olmuştu. Ama gezegenlerin hareketlerini açıklayan hesaplamaları Halley'e gönderdi. Evrensel hareket ve çekim kanunları ortaya çıkmıştı. Halley, Newton'a bu bilgileri bir kitapta toplamasını söyledi ancak bunun için kaynak gerekliydi ve bu kaynağı normalde kraliyet cemiyeti karşılardı. Ama cemiyet balık türleri tarihi için çok fazla para harcamıştı ve Newton'a kaynak kalmamıştı. Halley bu işi görev belledi ve Newton'un kitabı için elinden geleni yaptı. Edmond Halley olmasa Newton'un büyük eseri yazılmayacak basılmayacak ve yayımlanmayacaktı.
Newton'un günümüze ilham veren pek çok düşüncesi vardı, bunlardan biri uzay yolculuğu teorisiydi. Newton itici patlayışı gittikçe artan bir topun ateşlenmesini örnek gösterdi, yeterli hıza ulaşılırsa çekim gücünün sınırları aşılabilir ve gülle dünyanın yörüngesine yerleşebilirdi. Bu mantık uydular ve uzay gemileri için ilham kaynağı oldu.
Halley dendiğinde akla ilk gelen kuyruklu yıldızdır, ancak Edmond Halley pek çok şey yapmasına rağmen hiç kuyruklu yıldız keşfetmemiştir. Örneğin dalgıç çanını Halley icat etmiştir ve bu icatla batık kurtarma çalışmaları yapmıştır. Meteoroloji haritasını icat etmiştir, hakim rüzgar simgelerini hala kullanmaktayız. Halley nüfus istatistiği biliminin temelini attı. Gerçek alan ölçümü için Paris'in çevresini yayan dolaştı. Venüsün güneşin önünden geçme süresini ölçerek dünya ile güneş arasındaki mesafeyi buldu. Sözde sabit yıldızların sabit olmadığını ilk fark eden de Halley idi. Antik yunan gök bilimcilerinin en parlak yıldızlar üzerine yaptığı gözlemleri inceledi ve 1800 yıl sonra aynı yıldızlara kendi yaptığı gözlemlerle karşılaştırdı. Halley bunun ancak uzun yıllar sonucunda fark edilebilecek bir şey olduğunu anladı. Yıldızlar o kadar uzaktır ki hareketlerini anlamak için birkaç yüzyıl gözlemlemek gerekir. Tüm yıldızlar hareket halindeydi. Bir de aniden beliren kuyruklu yıldızlar vardı. Halley bunların peşine düştü.
İlk kuyruklu yıldıza dair gözlem Nikiforos Grigoras adlı Bizanslı bir gök bilimci ve din adamı tarafından bu günkü adı İstanbul olan bölgede haziran 1332 de yapılmıştı. Halley tüm kaydedilen kuyruklu yıldız hareketlerinin peşine düştü. Halley matematik ve azimle kuyruklu yıldızların eliptik yörüngelerle güneşe bağlı hareket ettiklerini buldu. 1531,1607,1682 senelerinde görünen kuyruklu yıldızların aslında 76 yılda bir geri dönen aynı kuyruklu yıldız olduğunu da o keşfetti ve bu yıldızın 50 yıl sonra tekrar görüneceğini söyledi. Hatta nasıl bir yol izleyeceğini ve yönünü de belirtti.
Robert Hooke öldükten sonra Newton onun yerine atanarak cemiyet başkanı olmuştu. Cemiyette bulunan bilim insanlarının portreleri cemiyette asılıdır. Hikayeye göre Newton bir gece Hooke'un portresini yakarak onun yüzünü tarihten silerek intikam aldığı söylenir.
50 yıl sonra Halley'in söylediği kuyruklu yıldızın dönüş tarihi geldiğinde dünya çapında gök bilimciler onu ilk gören olmak için yarıştı. Hayal kırıklığına uğramadılar o zamandan bu yana 76 yılda bir halley kuyruklu yıldızı ziyaretimize gelir.
0 Yorumlar